Zasada efektywności

Wskazany przepis wyraża tzw. zasadę efektywności, która stanowić ma nową zasadę udzielania zamówień publicznych, uzupełniając funkcjonujące dotychczas zasady uczciwej konkurencji
i równego traktowania, proporcjonalności, pisemności czy przejrzystości.

Zgodnie z uzasadnieniem projektu nowego Pzp „zasada efektywności ekonomicznej wyraża się w obowiązku udzielenia zamówienia w sposób zapewniający zarówno najlepszą jakość przedmiotu zamówienia w stosunku do środków, które zamawiający może przeznaczyć na jego realizację, jak i najlepszy stosunek nakładów do efektów, w tym efektów społecznych, środowiskowych i gospodarczych”[1].  

Zasada efektywności powinna, tak jak pozostałe klauzule generalne, znajdować zastosowanie na każdym etapie udzielania zamówień publicznych.

Największe jej znaczenie powinno z pewnością uwidocznić się na etapie przygotowania postępowania o udzielenie zamówienia publicznego oraz na etapie prowadzonego już postępowania.

W ramach tego pierwszego etapu osiągnięciu celów wynikających z zasady efektywności służyć będzie, nałożony na zamawiających publicznych, obowiązek przeprowadzenia analizy potrzeb i wymagań.

W ramach tej obowiązkowej analizy, zgodnie z art. 83 nowego Pzp, zamawiający będą musieli uwzględnić m.in. możliwość zastosowania aspektów społecznych, środowiskowych lub innowacyjnych zamówienia, możliwość podziału zamówienia na części oraz uwzględnić ryzyka związane nie tylko z samym postępowaniem o udzielenie zamówienia publicznego, ale także
z etapem realizacji zamówienia.

Analiza będzie też obejmowała tryb udzielenia zamówienia, co będzie miało szczególne znaczenie w postępowaniach poniżej tzw. progów unijnych, gdzie przewidywany jest tzw. tryb podstawowy, w ramach którego zamawiający będzie mógł zastosować jeden z trzech wariantów procedowania:

• pierwszy wykluczający możliwość negocjacji,
• drugi pozwalający na negocjowanie tych elementów oferty, które podlegają ocenie w kryteriach oceny ofert
• albo trzeci wariant, również negocjacyjny, w którym treść ofert może być negocjowana w zakresie warunków zamówienia w celu podniesienia jego efektywności (art. 275 w zw. z art. 278 i art. 279 nowego Pzp).

W zakresie samego już postępowania o udzielenie zamówienia publicznego zasada efektywności może znajdować szczególne odzwierciedlenie w kryteriach oceny ofert.

Jej wprowadzenie do systemu zamówień publicznych należy bowiem postrzegać, jako próbę zmiany wciąż przeważających tendencji do nadawania kryterium ceny najważniejszego znaczenia, a nie rzadko jedynego znaczenia.

W ramach diagnozy podstawowych problemów w zamówieniach publicznych, co podkreślono w uzasadnieniu do projektu nowego Pzp, nadal dominującą praktyką wśród zamawiających jest wybieranie rozwiązań najtańszych w miejsce rozwiązań efektywnych w dłuższym okresie; nieefektywne zarządzanie procesem zakupowym; koncentracja zamawiających na kwestiach formalnych, zamiast na uzyskaniu najlepszego jakościowo produktu lub usługi[2].

Zastosowanie zasady efektywności będzie też mieć znaczenie dla ustalania warunków umowy
z wykonawcą.

W tym zakresie widać zmianę podejścia do postrzegania pozycji strony zamawiającej. W założeniach nowego Pzp pozycja obu stron umowy ma być bardziej wyrównana, tak by wykonawca nie był obciążany większością, jak nie wszystkimi ryzykami, jak ma to miejsce niejednokrotnie w ramach obecnie konstruowanych wzorów umowy.

Restrykcyjne postanowienia umowy, przerzucanie na wykonawców większości ryzyk gospodarczych, stanowi jeden z podstawowych czynników wpływających na stosunkowo niską konkurencję w zamówieniach publicznych.

Odwrócenie tych tendencji w kierunku, by warunki umowy dawały wykonawcom silniejszą, niż dotychczas, pozycję, a co za tym idzie również większe bezpieczeństwo realizacji kontraktu, może przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności w zamówieniach publicznych, a dzięki temu do zwiększenia efektywności udzielania tych zamówień.

Najlepszym bowiem gwarantem efektywności jest jak najszersza konkurencja podmiotów ubiegających się o uzyskanie zamówienia publicznego.

W zakresie wprowadzanych w tym przedmiocie zmian należy więc zwrócić uwagę na przepisy:

• przewidujące obowiązek określenia w umowie łącznej maksymalnej wysokości kar umownych, których mogą dochodzić strony (art. 436 pkt 3 nowego Pzp);
• przewidujące obligatoryjność klauzul waloryzujących wynagrodzenie względem umów na roboty budowlane lub usługi zawartych na okres dłuższy niż 12 miesięcy (art. 439 nowego Pzp);
• przewidujące obowiązek współdziałania zamawiającego przy realizacji umowy (art. 431 nowego Pzp);
• wprowadzające katalog niedopuszczalnych postanowień umownych (tzw. klauzule abuzywne – art. 433 nowego Pzp),
• przewidujące obowiązek sporządzenia raportu z realizacji umowy, włącznie z obowiązkiem sformułowania wniosków, co do ewentualnej zmiany sposobu przyszłych zamówień lub określenia przedmiotu zamówienia, z uwzględnieniem celowości, gospodarności i efektywności wydatkowania środków publicznych (art. 446 nowego Pzp).

[1] Uzasadnienie projektu nowego Pzp, str. 14

[2] Zob. uzasadnienie projektu nowego Pzp, str. 2